Berichten uit 't veld

15 mei 2020
Ecologisch profiel van de Zwarte Specht

Door: Jan Loggen

Dit is het slot van mijn observaties van de Zwarte specht. Na 5 mei bleek het nest door de ouders te zijn verlaten. Waarschijnlijk zijn de pasgeboren jongen door een Eekhoorn buitgemaakt.
foto 1 – 5 mei – vrouw op het nest

Pasgeboren jongen?

Op 5 mei was er een kantelpunt in het gedrag van de ouders. Er vonden geen wisselingen van de wacht meer plaats. Eenmaal zag ik een bezoek van de moeder, die enige tijd op de rand van de holte bleef zitten. Was het nest toen al leeg? Ze ging naar binnen, en ging vervolgens op de uitkijk zitten. Zie foto 1.
6, 7 en 8 mei geen Zwarte Specht gezien of gehoord. Zaterdag 9 mei hele ochtend gepost. Niets gezien, behalve een Holenduif die op de rand van de nestholte neerstreek en in de boom verdween.
Op zondag 10 mei zag ik rond 8.00 uur beide ouders Zwarte Specht onder ‘kauw’-geroep (heel symbolisch) het broedbos uitvliegen.
Ik veronderstel dat het volgende gebeurd is. Twee maal eerder heb ik rond de nestboom de Zwarte specht al vliegend een Eekhoorn zien verjagen. Tijdens het broeden heb ik de Eekhoorn een keer vlakbij de bovenzijde van de nestingang gezien. In plaats van onderlangs naar boven, kwam hij via de kruin van de nestboom naar het hol. In een onbewaakt moment (beide ouders van het nest) heeft de Eekhoorn het nest leeggeroofd, de eieren, dan wel de pasgeboren jongen. In de literatuur wordt de Eekhoorn vaker genoemd als predator van eieren en jonge vogels. Ook de Grote Bonte specht (heb ik één keer op nestrand gezien) wordt als rover genoemd.

Klimspecialist

De Zwarte specht is een vrij schaarse broedvogel in Nederland (± 800 paar). Het is een standvogel, althans de volwassen exemplaren. Het leven van deze specialist speelt zich af op en in bomen. Hij is in zijn hele lichaamsbouw aan het hangen aan en klimmen langs verticale structuren en is aan het wonen in boomholen aangepast. Bij het klimmen haken de nagels achter oneffenheden in de schors. Spechten kunnen niet als Boomklevers met hun kop naar beneden lopen. Als stamfourageerder heeft de Zwarte een zeer beweeglijke vierde teen, die zij ter verkrijging van een betere greep bij het hakken en klimmen naar voren draaien.
figuur 2 – rechter spechtenvoet; de beweegbare vierde teen is een aanpassing bij het klimmen (uit: Blume, 1981)
foto 3 – Hakwerkplaats van de Zwarte Specht in het Spanderswoud op een oude Grove den

Voedselstrategie

De Zwarte specht zoekt zijn voedsel meestal in oud bos, vooral in bos van oude Grove dennen waarin boomstammen met een ruwe schors overheersen. Het voedsel bestaat uit larven van houtbewonende kevers, die hij zoekt in staand of liggend dood hout, en bos- en houtmieren, die te vinden zijn op kleine open plekken in het bos. Bij het zoeken naar mieren- en boktorlarven heeft de Zwarte specht een duidelijke voorkeur voor naaldbomen. Die verrotten het snelst en hebben daardoor hoge dichtheden van keverlarven en mierennesten, die makkelijk bereikbaar zijn. Hij fourageert vaak laag op stammen (< 2 meter) omdat dit deel pas het laatst opdroogt en er daarom de meeste prooien in te vinden zijn. Bij bomen met ‘vers’ dood hout en bomen die in een dicht bos staan (en dus minder snel uitdrogen) zijn over de hele stam keverlarven te vinden. De Zwarte specht bezit een kleeftong en een voorraadkrop, die het verzamelen en transport van mieren effectief maakt. Het foerageergebied kan zich uitstrekken tot enkele kilometers rond de nestplaats.

Dood hout en bosstructuur

Delen van het Spanderswoud (foto 4) ontwikkelen zich tot bos met kleinschalig mozaïek met sterfte- en verjongingsfasen en een veelzijdig aanbod van boomsoorten en vormen van dood hout. Het belang van spechten in boslevensgemeenschappen is reeds lang bekend. Veel holbewoners (vogels, vleermuizen, insecten) zijn aangewezen op de hakspecialisten. Groot is de invloed van spechten op de afbraak van dood hout.

Discussie

Landelijk is sprake van een sterke achteruitgang van het aantal broedparen. Dat heeft onder meer te maken met het kappen van naaldbossen en het afvoeren van (dood) hout. Lokaal speelt soms mee dat beheerders te rigide ‘gevaarlijk’ dood hout voor recreanten verwijderen. In drukbezochte gebieden kunnen loslopende honden voor verstoring zorgen; immers de Zwarte specht zoekt met name laag bij de grond zijn voedsel. Om het tij te keren kunnen concreet in het bosbeheer een aantal maatregelen genomen worden, zoals laten staan van dood hout, laten liggen van omgewaaide bomen, het handmatig maken van kleine open plekken (1 x boomhoogte) met veel dood hout en een slingerende op het zuiden geëxponeerde bosrand. Dit is zowel gunstig voor veel keverlarven als voor de vestiging van bos- en renmieren. De Zwarte specht is bij uitstek geschikt als doelsoort om een actief natuurgericht bosbeheer in gang te zetten.
Grove dennenopstand uit 1865 in het Spanderswoud met fraaie bosstructuur: variatie in dood hout (liggend, staand, afgebroken) met nog voldoende bejaarde, vitale dennen en opgaand loofbos (Beuk en Zomereik)

Overzicht van de data, de locatie en het soort werk voor het komend seizoen. Bekijk >

Foto- en tekstverslagen van de afgelopen werkdagen.
Bekijk laatste verslag>